بررسی نقاط قوّت، ضعف، فرصت و تهدید بهره برداری از مراتع (مطالعه موردی: مراتع شهرستان آق قلا در استان گلستان)

مرتع و بهره برداری از آن به عنوان یک منبع درآمدی مهم برای بهره برداران از آن شناخته می شود. در نیم قرن اخیر، به دلیل شرایط شکننده اجتماعی و اقتصادیِ بهره برداران، بهره برداری و مدیریت مراتع کشور ایران دستخوش دگرگونی و تغییرات زیادی شده است. این مطالعه در نظر دارد با بررسی عوامل درون و برون محیطی موثر بر بهره برداری مراتع، تصویری شفاف از بهره برداری مراتع شهرستان آق قلا نمایش دهد. بدین منظور از آنالیز swot که یک روش مناسب برای شناخت و ارزیابی فاکتورهای مثبت و منفی در محیط های داخلی و خارجی است، استفاده شد. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه به روش های آزاد و طوفان ذهنی با تکیه بر دانش و تجربه بهره برداران استفاده شد. جهت گردآوری و تفکیک نتایج مصاحبه از روش تحلیل محتوا استفاده شد. پرسشنامه های طیفی و ahp به ترتیب برای بهره برداران و کارشناسان با تجربه منابع طبیعی برای کمی کردن اطلاعات کیفی گردآوری شده، مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزارهای آماری و expert choice صورت پذیرفت. نتایج 32 عامل را در بخش های درونی و بیرونی آنالیز swot نشان داد. 24 عامل در بخش قوت ها و ضعف ها و 8 عامل در بخش فرصت ها و تهدیدها مشخص گردید. نتایج نشان داد برای فاکتور فرصت عامل "فرصت گسترش درآمد از تولیدات دامی" (مانند پرواربندی، گسترش نقش مکمل کشاورزی بهره برداران در دامداری مرتع) با وزن 102/0 دارای اولویت اول می باشد. همچنین در بخش تهدیدها عامل خشکسالی و پیامدهای ناشی از آن در بهره برداری مراتع با وزن 095/0 دارای بیشترین میزان بار تهدیدی از منظر بهره برداران و کارشناسان می باشد. این نتایج همچنین عامل عدم دسترسی و پراکنش مناسب منابع آب را با وزن نهایی 028/0 در بخش ضعف ها و عامل اهمیت مرتع و بهره برداری از آن در معیشت و اقتصاد کشوری از دیدگاه بهره برداران با وزن 022/0 در بخش قوت ها نشان داد. همچنین نتایج مقایسه دیدگاه کارشناسان و بهره برداران در رابطه با اولویت بندی عامل موثر بر بهره برداری نشان داد که فقط 3 عامل "عدم هماهنگی و نبود اعتماد بین کارشناسان و بهره برداران مراتع"، "وجود نظام ارباب ـ چوپانی در دامداری مراتع" و "فرصت گسترش درآمد از تولیدات دامی" اولویت یکسانی از دیدگاه کارشناسان و بهره برداران دارند. به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد اختلاف زیادی در اولویت بندی عوامل موثر بر بهره برداری از مراتع شهرستان آق قلا از دیدگاه کارشناسان و بهره برداران وجود دارد. نتایج این مطالعه در راستای تاکید بر اهمیت نقش دانش و تجربه بهره برداران و جامعه محلی در مدیریت مراتع و بهبود وضعیت بهره برداری از مراتع حائز اهمیت می باشد.